Bir Kitap Tasarımı Yapmak

Bu yazımızın konusu; bir kitabın veya derginin -tasarım ola-
rak- sıfırdan, matbaaya gidene kadar izlediği süreçleri anla-
mak ve sonuçta da bir kitap ya da dergi tasarlamanın anato-
misini incelemek olacak.

Bu sayıda sizlere önceki sayılardakilere nispetle biraz
daha kapsamlı bir makale sunmaya çalışacağım. Genel
olarak kitap tasarımını, kapak tasarımı ve dizgi olmak üzere iki ana
başlıkta incelemek faydalı olacaktır. Kapak tasarımının
değişik mecralarda kapak düzeni, dizginin ise iç dü-
zen ya da sayfa tasarımı şeklinde ifade edildiği unutulmamalıdır. Bu
yazıda kapak tasarımını, bir dahaki sayıda da bu yazının
ikinci bölümü
olarak, dizgiyi anlatarak konuyu tamamlamış olacağım.

KAPAK TASARIMI YAPMAK

Kitap ya da dergi tasarımında kapak demek herhangi bir üründe
ambalaj demektir. Bir aracın motoru ve içi ne kadar kaliteli, ne kadar
yeterli olursa olsun, dış tasarımı derme çatma olduğunda o araba-
yı almaktan daha görür görmez vazgeçme ihtimaliniz oldukça yük-
sek olacaktır. Kitap ve dergi tasarımında da, hatta daha genel ifade
edecek olursak editoryal bir çalışmada da kapak tasarımı tıpkı bir
arabanın kaportası gibidir. Tasarım ne kadar yeterli olursa, çalışmanın içindekilere olan merak o denli artacaktır. Bundan dolayıdır ki büyük yayınevleri kapak tasarımını son derece önemsemekte, kapakları alanında önemli çalışmalara imza
atmış grafikerlere yaptırmaktadır. Grafik tasarımın genel teamülleri
içinde tercihen bir kağıt üzerinde müsveddeler çalışıldıktan sonra
bilgisayar ortamında tasarıma başlamak işleri kolaylaştıracaktır.


Kapakta Tipografi

Tipografi, (Etimolojisi: Yunanca’da “typos” (form) ve “graphia” (yazmak) sözcüklerinden türemiş olan) typographia sözcüğünün Türkçe halidir. Kavram; forma uygun yazmak demektir.
Yazı tipi, punto büyüklüğü, satır uzunluğu, satır arası boşluk ve
benzer etkenlerin kombinasyonları ile yapılır. Harf ve yazınsal-görsel
iletişime ilişkin diğer elemanların hem görsel, fonksiyonel ve sanat-
sal düzenlemesi hem de bu elemanlarla oluşturulan bir tasarım
dili, anlayışıdır. Reklam amaçlı her faaliyette; mesajı ikna edici kılan tipografi, vazgeçilmez bir unsur olarak öne çıkmıştır.
Kapak tasarımı yaparken üzerinde en fazla çalışılan, en fazla
deneme yapılan kısım kitabın adı, yazarın adı ve yayınevi logosu gibi
unsurların boyutları ve yerleşimleridir. Bu uğraş kapaktaki tipogra-
fik düzenlemenin mükemmeliyeti içindir. Tipografi tasarımın mate-
matiğidir. Estetik yaklaşımda dümdüz olmak değil bekli ama karma-
şık da olsa o karmaşadaki düzen önemlidir. Kapak tipografisinde
genel olarak yerleşmiş kullanımlar bulunmakla birlikte, tasarımın
sınır tanımamasına paralel olarak bu kullanımlar da olmazsa olmaz
kurallar değillerdir. Mesela normal şartlarda font boyutu en büyük
olan yazı kitabın adı, daha sonra yazar adıdır. Ancak tercihe göre ya
da tasarımcının estetik duyuşuna bağlı olarak tam tersi de olabilir.
Yani yazar ismi 25 pt olurken kitap adı 18 pt olabilir. Ama normal olarak ve neredeyse standart sayılabilecek olan birinci sözünü
ettiğimiz genel kullanımdır. Arka kapak tasarlanırken kitap açıklaması, kitaptan bir bölüm ya dakitap hakkında ünlülerin
görüşleri vs.nin yazımı ve yazar/şairin fotoğrafının kullanımı, bunların yerleşimi üzerinde çalışmak gerekecektir. Arka kapaktaki elemanların minimalize edilerek çalışılması, boyutlarının abartılmaması esastır. Renklerinin de ön kapak kadar dikkat çekici olması şart değildir.

Tipografi çalışırken denge kavramı zihinde sürekli gezinmelidir. Kapağın bir tarafına her şeyi yığarak bir güzellik ve kışkırtıcı bir
kompozisyon oluşturmak neredeyse imkânsızdır. Bu denge, yazıların yerleşimi ile sağlanabileceği gibi renk ve görsellerin yerleşimiyle de elde edilebilir.

Kapak Düzeni
Düzenleme aşamasına kullanılacak fotoğraf, illüstrasyon ve çi-
zimlerin düzenlemesi yapıldıktan sonra başlanmalıdır. Fotoğrafların
temizlenecek kısımları varsa temizlenmeli, filtrelenmeleri düşünülü-
yorsa gereken filtreler uygulanmalı hasılı, fotoğraf ve diğer elemanlar kullanıma hazır hale getirilmelidir. Düzen, kapakta kullanılacak tüm bileşenlerin kapak üzerinde nerede olacağıyla ilgilidir. Bu tamamen tasarımcının yeteneğine ve hayal gücüne kalmış bir süreçtir. Bir görsel kapağın orta yerine konur, üzerine kitabın adı, altına da yazar ismi yazılırsa bu da bir kapak tasarımı olur. Fakat böyle bir tasarıma kim para verir orası tartışılır.
Bir grafiker herhangi bir insandan farklı bir bakış açısına sahip, sanat
sal ruhu olan bir kişi olmalıdır. Bununla bağlantılı olarak da kapakta
kullanılacak görselin ya da yazıların yapılacak düzenlemeyle adeta
akraba oldukları hissi uyandırılmalıdır. Bütün elemanlar yerlerinden
memnun olmalı, özgün bir kompozisyon oluşturulmaya gayret
gösterilmelidir. Eğer böyle olursa kapağın gerçek bir tasarımı olur.
Yoksa yukarıda bahsettiğimiz alelade tasarımı, bırakın grafiker ya da
grafik programlarını herhangi bir kelime-işlemci programında yap-
mak sadece birkaç dakika sürer.

Kapak Tasarımında Bölümler
Kitap ya da dergiler üç boyutlu nesneler olduğundan tasarımları
da bölümlere ayrılarak değerlendirilebilir. Bu ayrımı ön, sırt ve arka
olarak yapabiliriz.

Ön Kapak
Ön kapak, kitabın forma olarak sağ yüzüdür ve kitap ele alındı-
ğında ilk incelenen kısmıdır. Nasıl ki insanlar tanışırken ilk intiba son
derece önemliyse kitabın da ön kapağı önemlidir. Okur kitabı eline alır almaz şok etkisi oluşturabilen tasarımlar çokça incelenmelidir.

Sırt
Sırt, formada ön ve arka kapak arasında bulunan ve kapaklara gö-
re daha dar olan kısımdır. Sırt genişliği kitabın sayfa sayısıyla doğ-
rudan ilgilidir ve kesinlikle çok iyi hesaplanmalıdır. Genelde okurlar sırt tasarımına kitabı alma aşamasında değil, kitabı rafa yerleştirdiklerinde dikkat ederler.

Arka Kapak
Arka kapak formada sol tarafta olan ve ciltleme işlemi sonrası ön
kapağa tam paralel duran kısımdır. Arka kapak okurun ön kapaktan
sonra baktığı ve içeriği özetlemesi nedeniyle ön kapaktan daha fazla
ilgilendiği bölümdür.

Kapak Tasarımında Dikkat Edilmesi Gerekenler
Kapak tasarımında bir takım hatalara düşmemek için bazı konula-
ra özellikle dikkat edilmeldir. Bunlardan bazıları şunlardır:
Font Seçimi
Kapak tasarlarken mümkün mertebe çok klasik fontlar
kullanılmamalıdır. Ekran için yapılan tasarımlarda (web
tasarım, programlar vs.) hoş görünen bazı fontlar basılı
materyallerde pek de güzel görünmeyebilir.

Kapak Malzemesi
Kapak malzemesi renklerin baskı sonrası nasıl görüneceğinden
tutun da renksiz kalan kısımların nasıl görüneceğine kadar birçok
konuda tasarımcı için hayati önem taşır. Siz normal beyaz Bristol için
tasarım yaparsınız fakat kapak kraft kartona basılırsa sizin kırmızı-
nız koyu bordo gibi bir renk çıkacaktır. Malzemenin gramajı da
ayrıca önemlidir.

Prova Baskı
Prova baskı tasarım sonlandığında alınan ve gerçek baskıya geçil-
meden önce yapılan inceleme baskısıdır. Prova baskı, ekran üzerinde
görülemeyen bazı ayrıntıların ayrıca önemlidir.
görülebilmesi ve ekran-kağıt farklılığından meydana çıkan detay de-
ğişimleri görmek açısından son derece önemlidir ve kesinlikle alınıp
dikkatle incelenmelidir.

Renk-Konu Bağlantıları
Romantik bir romanda simsiyah bir fon, bir vampir kitabında bem-
beyaz ve ferah bir arka plan uygun olmayacaktır. Bu ayrımı yapmak
duygusal ayrım yeteneği yanında renk bilgisi de gerektirir.